De VU en de PThU gaan onderzoek doen naar de betrokkenheid van kerken bij slavernij en kolonialisme. Het onderzoek wordt uitgevoerd door kerkhistorici, kunsthistorici en theologen, en vindt plaats met medewerking van de Protestantse Kerk.
Natuurlijk ben ik niet tegen onderzoek. Toch denk ik dat de uitkomst van dit onderzoek voorspelbaar is en weinig nieuw licht op de zaak zal werpen. Dat kolonialisme uitbuiting was en slavernij misdadig, is immers al vele malen vastgesteld. Terecht. Nu gaat dit onderzoek specifiek over de rol van kerk en theologie. Maar ook dat is bepaald geen onontgonnen terrein.
Het is bekend dat de kerk soms vooropging en kolonialisme en slavernij theologisch werden gelegitimeerd. Soms ook verzette de kerk zich. Van de 17e eeuwse Middelburgse predikant Bernardus Smytegelt is bekend dat hij fel tegen slavernij preekte (‘Die een mens steelt, zegt God, zal zeker gedood worden’). Maar vaker deed de kerk wat de rest van toenmalig Nederland ook deed. Men deed niets, omdat men kolonialisme en slavernij normaal vond.
Het is niet normaal, daar zijn we inmiddels wel achter. Goed daarom dat de Raad van Kerken in 2013 namens alle aangesloten kerken (inclusief natuurlijk de Protestantse Kerk) diepe spijt betuigde en uitsprak: ‘Als kerken weten we ons deel van dit schuldig verleden en moeten we vaststellen dat theologie in bepaalde omstandigheden misbruikt is om slavernij te rechtvaardigen’.
Ik onderschrijf die verklaring volledig. Kolonialisme en slavernij zijn zonde. Voor God en mensen. Zonder voorbehoud. Maar ik vraag me dus wel af of nieuw onderzoek en nieuwe spijtbetuigingen veel toevoegen aan hetgeen onder andere in 2013 is gezegd. En of het – sommigen willen dat graag – helpt om straatnamen wijzigen omdat die verwijzen naar een beschamend verleden.
De slachtoffers van toen help je met dit alles zeker niet meer. En de slachtoffers van hedendaags kolonialisme en moderne slavernij ook niet. Want laten we ons niet vergissen: beide komen nog steeds voor. Kinderen in ontwikkelingslanden worden nu uitgebuit, het rijke Noorden vreet het Zuiden vandaag leeg. En als we nog een paar inferieure vaccins over hebben, dan sturen we die wel naar Afrika.
Slavernij en kolonialisme zijn van alle tijden. Voor wat er in het verleden gebeurde is terecht spijt betuigd. Maar het gebeurt nog steeds. En het zou mij een lief ding zijn als onderzoek dát blootlegde en de kerk zich dáár hard voor maakte. Want kolonialisme en slavernij zijn grove zonden. Voor God en mensen. Nu.
Mocht daaraan behoefte bestaan, dan kunt u zonder toestemming de column overnemen in kerkblad of op website.
